Stara Rumia

Obszar współczesnego miasta Rumi jest bogaty w historię, sięgającą czasów pierwszych wzmiankach z ok. 1223/1224 roku, kiedy to znajduje się najstarszy majątek cysterski. To właśnie ten majątek stał się zalążkiem przyszłego ośrodka miejskiego, co prowadzi do rozpowszechnienia terminu Stara Rumia. Istotne informacje na ten temat można znaleźć w zapisach historycznych, gdzie pobliski majątek w Janowie znany był jako Nowa Rumia (kaszub. Nowô Rëmiô) już w 1899 roku.

W najstarszych dokumentach wieś występuje pod różnymi nazwami: Rumina (1220; 1223/1224), Rumnam (1235), Rumpna (1245), Romele (1399), a także Rumia (1570). Przechodząc przez wieki, nazwa ta ewoluowała, co dobrze obrazuje historię osadnictwa w tym regionie.

Analizując archeologiczne znaleziska, możemy zauważyć, że na terenie, który współcześnie tworzy Stara Rumię, ludzie osiedlali się już we wczesnej epoce żelaza, datowanej na VI-IV wiek p.n.e. Urok tej lokalizacji podkreślają wykopaliska, które prowadzone były m.in. w sąsiednim Zagórzu. W latach 1957–1958, w rejonie ulic Starowiejskiej i Mickiewicza, odkryto cmentarzysko, zawierające 339 grobów z różnych okresów, w tym np. późnolateńskiego oraz rzymskiego, co potwierdza długą historię osadnictwa w tym regionie.

Po utworzeniu państwa polskiego, tereny Starej Rumi należały do gdańskich namiestników. Wkrótce po tym, książę pomorski Świętopełk II przekazał wieś w 1223/1224 roku klasztorowi cystersów, który władał tą okolicą aż do 1772 roku. Warto wspomnieć o kościołach, które miały znaczenie religijne i kulturowe dla lokalnej społeczności.

W Starej Rumi zachowały się ruiny kościoła pw. Krzyża Świętego, który był wzmiankowany już w 1253 roku. Rozbudowa tej świątyni miała miejsce w XVIII wieku, a część gotyckiego prezbiterium z XIII lub XIV wieku do dziś stanowi ważny element lokalnego dziedzictwa. W historii Rumi nie mogło zabraknąć również młynów wodnych i kuźnic, które od wieków pełniły kluczową rolę w gospodarce tego regionu.

Pierwszy młyn, założony przez cystersów i wzmiankowany w rejestrze poborowym z lat 1570-1571, pokazywał znaczenie tego miejsca dla działalności rzemieślniczej i społecznej. Aż do 1939 roku na terenie, gdzie obecnie znajduje się Miejski Dom Kultury, funkcjonowało założenie kuźnicze. Z kolei w połowie XIX wieku wybudowano kościół ewangelicki, który jednak nie przetrwał II wojny światowej i obecnie został przekształcony w salę gimnastyczną pobliskiej szkoły.

W obliczu zniszczeń II wojny światowej, w Rumi miały miejsce liczne bombardowania, które zniszczyły nie tylko infrastrukturę, ale także pozostawiły trwałe ślady w pamięci mieszkańców. W 1954 roku, w ramach reform administracyjnych, scalono kilka miejscowości, w tym Rumię, Zagórze, Szmeltę, Janowo oraz Białą Rzekę, co doprowadziło do powstania współczesnego miasta Rumia.