Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumi

---

Historia parafii w Rumi

Historia parafii rzymskokatolickiej w Rumi sięga około 1220 roku, kiedy to cystersi oliwscy, którzy zostali obdarzeni tą wsią przez księcia Subisława, syna Sambora I, postanowili ją założyć. Pierwsze formalne wzmianki o kościele i jego funkcjach duszpasterskich pochodzą z 1253 roku, kiedy to Wolimir, biskup włocławski, przebywając w Gdańsku, wydał dokument, który zabraniał proboszczowi w Rumi sprawować opiekę duszpasterską nad wioskami należącymi do parafii oksywskiej. Warto zaznaczyć, że historycy uznają początek tutejszej parafii za datowany na przełom XII i XIII wieku, co czyni ją jedną z najstarszych w rejonie Pomorza Gdańskiego, obok Oksywia, Pucka, Strzelna oraz Żarnowca.

Na początku parafia w Rumi obejmowała również obszar, który później stał się częścią parafii w Redzie, w tym osady takie jak Rekowo, Ciechocino, Pieleszewo, Gniewowo, Zbychowo, Łężyce oraz Zagórze. Istnieje możliwość, że zasięg tej parafii sięgał jeszcze dalej, obejmując wsie, które później weszły w skład parafii w Górze. W XIV i XV wieku utworzona parafia w Redzie była filią rumskiej, co trwało aż do 1887 roku, kiedy to oddzielono ją i parafia w Rumi złożyła prośbę do biskupa chełmińskiego Leona Rednera o przywrócenie do kościoła Krzyża Świętego obszarów Zagórza, Łężyc oraz Dębogórza.

W chwili, gdy liczba wiernych w Rumi wynosiła jedynie 821, w dniu 1 stycznia 1907 roku, wsie (z Szmeltą) zostały przeniesione z parafii redzkiej do rumskiej. Oprócz głównego kościoła, znajdowała się także kaplica św. Krzyża przy wjeździe do wsi, która cieszyła się dużym zainteresowaniem podczas świąt Podniesienia i Znalezienia św. Krzyża. W Rumi proboszczami byli na przemian cystersi oliwscy oraz księża świeccy. Po wojnach szwedzkich pojawiła się potrzeba połączenia parafii rumskiej i redzkiej w jedną, co miało miejsce w 1683 i ponownie w 1730 roku. W tym czasie kościół w Redzie wciąż pełnił rolę filialną względem kościoła w Rumi.

Stary kościół parafialny

Dokumenty powizytacyjne z 1583 roku wskazują na istnienie w tym miejscu już w XIII wieku kościoła parafialnego, który był poświęcony świętemu Stanisławowi. Wizytacja przeprowadzona w latach 1686-1687 odnotowała istnienie kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja oraz Krzyża Świętego.

Kościół znajdujący się w Rumi charakteryzował się murowanym prezbiterium, podczas gdy reszta konstrukcji została wzniesiona z tzw. muru pruskiego. W bezpośrednim sąsiedztwie świątyni znajdował się parafialny cmentarz. W czasach międzywojennych obiekt ten wykorzystywany był jako miejsce nauczania religii oraz pełnił funkcję kaplicy cmentarnej.

Po II wojnie światowej kościół podupadł i uległ poważnej ruinie. Dopiero w latach 90. XX wieku przystąpiono do porządkowania pozostałości tego cennego zabytku. Obecnie pojawiły się plany dotyczące jego odbudowy.

Historia kościoła parafialnego

Na początku XX wieku parafia w Rumi borykała się z poważnym problemem związanym z niewielkimi rozmiarami istniejącego kościoła. W związku z ciągłym wzrostem liczby wiernych oraz zły stan techniczny dotychczasowej świątyni, powstała potrzeba budowy nowego obiektu. Rumska gmina katolicka podjęła decyzję o rozpoczęciu starań dotyczących budowy, planując lokalizację nowego kościoła w pobliżu starej świątyni. Już w 1907 roku zebrano fundusze w wysokości około 32 tysięcy marek na ten cel.

W 1910 roku ukończono projekt nowego kościoła, stworzony przez berlińskiego architekta Oskara Siede. Koszt budowy został oszacowany na 137 300 marek. Rada parafialna zobowiązała się pokryć kwotę 88 tysięcy marek, zaś na pozostałe 49 300 marek liczyła na dotację państwową, jako patrona parafii. Jednak w sierpniu 1912 roku pruski minister wyznań ogłosił, że dotacja będzie mogła wynieść jedynie 13 800 marek, co potwierdzono w marcu 1913. W związku z tym, Rada Parafialna zaciągnęła kredyt na sumę 30 tysięcy marek.

Budowa rozpoczęła się 22 kwietnia 1913 roku. Już w październiku tego samego roku kościół był gotowy w stanie surowym, z dachem i zewnętrznym otynkowaniem. Do lutego 1915 roku pozostały niewielkie prace wykończeniowe, jednak postęp prac został wstrzymany przez toczącą się wojnę. Dopiero w czerwcu 1918 roku zainstalowano organy w nowym kościele. Choć budowa została zakończona, konsekracja świątyni miała miejsce dopiero trzy lata później, po powrocie Rumi do Polski. 19 czerwca 1921 roku biskup sufragan Jakub Klunder dokonał jej uroczystej konsekracji.

Nowy kościół otrzymał wezwanie Znalezienia Krzyża Świętego, które z czasem zmieniono na Podwyższenia Krzyża Świętego. Pierwotnie na wieży kościelnej znajdowała się sygnaturka, jednak podczas II wojny światowej została ona zdemontowana na zlecenie niemieckich władz, aby zapobiec ewentualnej obserwacji lotniska w Rumi.

Po zakończeniu II wojny światowej kościół prezentował się niezbyt korzystnie – zaniedbane, gołe ściany były w opłakanym stanie. Jedynym elementem, pochodzącym z czasów międzywojennych, był owalny obraz sufitowy przedstawiający Ostatnią Wieczerzę. Aby przywrócić świetność świątyni, przystąpiono do malowania wnętrza techniką wapienno-temperowaną. Prace te, a również zdobienia ścian i sufitu, odbywały się w latach 1954–1956 pod kierunkiem profesora Mariana Schwartza z Poznania, który był autorem obrazów w ołtarzach bocznych oraz projektantem wcześniejszych witraży.

W latach 1992–1996 kościół przeszedł gruntowną renowację. Prace objęły odnawianie organów, malowideł ściennych, złoceń oraz polichromii. Zmodernizowano również wnętrze kościoła poprzez pomalowanie ławek oraz chórów, a także dodanie elementów zdobniczych w formie płaskorzeźb. Z pomocą specjalistów odnowiono zabytkowe ołtarze oraz ambonę. Zrealizowano także przebudowę prezbiterium, w tym przesunięcie ołtarza i wyłożenie nowej posadzki.

Nową granitową posadzkę położono wewnątrz kościoła, a filary obłożono marmurem. Zainstalowano ogrzewanie gazowe oraz nową instalację elektryczną. W związku z 90. rocznicą konsekracji kościoła, obchodzoną 19 czerwca 2011 roku, przeprowadzono szereg prac modernizacyjnych. Wśród nich znalazło się zainstalowanie nowego oświetlenia zewnętrznego, malowanie ławek, renowacja organów oraz odnawianie malowideł ściennych i sufitowych. Oddano do renowacji obraz z ołtarza głównego, a ołtarze i ambona zostały odnowione i zyskały nową oprawę oświetleniową.

Podjęto również prace związane z założeniem monitoringu oraz instalacji alarmowej, porządkując jednocześnie zieleń wokół świątyni. Zmodernizowano ogrzewanie oraz przeprowadzono czyszczenie i konserwację elewacji zewnętrznej budynku, co przyczyniło się do poprawy estetyki oraz funkcjonalności kościoła.

Architektura obecnego kościoła

Kościół parafialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego znajduje się w Rumi, w północno-zachodniej części miasta przy ulicy Kościelnej 20. To miejsce leży w sąsiedztwie skrzyżowania ulic Dębogórskiej, Starowiejskiej oraz I Dywizji Wojska Polskiego, obok ronda Jana Pawła II. Obiekt kościelny jest otoczony betonowym murem, co nadaje mu pewną dozę intymności.

Na terenie kościoła wyróżnia się kapliczka św. Jana Nepomucena, będącego patronem Starej Rumi, a także dwa krzyże – drewniany oraz drugi, wykonany z betonu. Wokół kościoła rosną drzewa o znaczeniu zabytkowym, dodające atmosfery temu miejscu.

Kościół przedstawia styl neorenesansowy i ma formę trzynawowego budynku bazylikowego z transeptem, zaprojektowanego na planie krzyża łacińskiego. Jego nawa główna jest znacznie szersza i wyższa niż nawy boczne, co tworzy przestronny charakter wnętrza. Budowla została wzniesiona z cegły, a jej elewacja pokryta jest szarym tynkiem, co nadaje jej elegancji.

W nawie głównej umiejscowione jest główne wejście do kościoła, które prowadzi do kruchty oddzielonej od reszty wnętrza drzwiami skrzydłowymi. Nad kruchtą znajdują się chór oraz organy, zapewniające muzyczne wsparcie podczas liturgii. Po obu stronach nawy głównej zlokalizowane są filary, które podpierają konstrukcję dachu, pokrytego blachą miedzianą w latach 1992-1994. W przestrzeni między filarami a ścianami bocznymi znajdują się wąskie, niskie nawy z ławkami przylegającymi do ścian.

Wejście do tych aneksów prowadzi przez boczne drzwi, a w ramionach transeptu zainstalowane są boczne ołtarze, co podkreśla sakralny charakter tego miejsca. Wieża kościelna majestatycznie wznosi się nad głównym wejściem, a do chóru oraz na wieżę prowadzą schody, które znajdują się przy prawym bocznym wejściu do świątyni. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się wejście do zakrystii, co ułatwia codzienne funkcjonowanie parafii.

W 1994 roku przy wschodniej ścianie kościoła, za prezbiterium, zaistniała nowa przybudówka, przeznaczona głównie na pomieszczenia oraz garderobę dla ministrantów. Wejście do niej usytuowane jest w zakrystii, co podkreśla funkcjonalność tego miejsca. Długość świątyni, łącznie z kruchtą wejściową, wynosi 37 metrów, szerokość 16 metrów, a wysokość osiąga około 8 metrów.

Wyposażenie

Prezbiterium

W centralnym punkcie prezbiterium można zobaczyć główny ołtarz, który idealnie reprezentuje styl barokowy. Jego bogate zdobienia oraz obraz Ukrzyżowanego Chrystusa przyciągają uwagę. Obok krzyża stoją postacie Matki Boskiej, Marii Magdaleny oraz św. Jana Apostoła. Wokół ołtarza umieszczono również figury św. Krzysztofa oraz św. Antoniego, co podkreśla duchowy wymiar tego miejsca.

Na górze ołtarza widać wizerunek twarzy Chrystusa na chuście św. Weroniki, znanym jako Veraicon. Natomiast dolna część zdobiona jest przez tabernakulum, które lśni złotymi detalami. Po lewej stronie od ołtarza dostrzegamy obraz Wizji cesarza Konstantyna Wielkiego, z krzyżem na niebie oraz napisem „W tym znaku zwyciężysz”. Z prawej strony znajduje się z kolei obraz ukazujący Znalezienie i adorację Krzyża Świętego przez cesarzową Helenę.

Na suficie wiszący owalny obraz przedstawia moment ustanowienia Eucharystii, w formie Ostatniej Wieczerzy. W lewej części prezbiterium, obok nawy głównej oraz drzwi do zakrystii, wznosi się bogato zdobiona ambona, na której umieszczono symboliczne postacie czterech ewangelistów: Jana, Marka, Mateusza i Łukasza. Warto również zauważyć, że podłoga prezbiterium jest podwyższona o trzy stopnie w porównaniu do głównej nawy, a wykonana została z prostokątnych płyt granitowych.

Nawa główna

W bocznych ścianach nawy głównej znajdują się malowidła przedstawiające głównie sceny z Nowego Testamentu. Jest to ciekawe zestawienie, ponieważ jedynie malowidła blisko chóru nawiązują do wczesnych dziejów Polski. Ujawniają one wydarzenia o dużym znaczeniu, jak Stworzenie Świata, Wygnanie z Raju czy Nadanie Dziesięciu Przykazań. Na skrzyżowaniu naw dostrzegamy alegoryczną kompozycję, w której ludzkie figury z krzyżami zdają się podążać za cierpiącym Chrystusem. Co więcej, artysta nie zapomniał o postaciach wśród nich, w tym ks. proboszczu Janie Cybulskim i siostrze Anastazji Labudzie z Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego.

Transept i nawy boczne

Transept kryje w sobie przepiękne ołtarze boczne w stylu barokowym. Lewa część transeptu przynależy do Serca Pana Jezusa i jest zdobiona malowidłami, które przedstawiają m.in. Chrystusa w błogosławieństwie dla dzieci oraz wizję Chrystusa przebaczającego jawnogrzesznicy. Główny ołtarz w tej części pochodzi ze starego kościoła i zdobi go obraz Serca Jezusowego, z postacią św. Stanisława Kostki u góry.

Prawa część transeptu z kolei ozdobiona jest dziełami przedstawiającymi Salezjańskie Niebo oraz Jana Bosko, który ukazany jest jako apostoł spowiedzi. W ołtarzu prawej nawy odkryjemy obraz NMP Wspomożenia Wiernych, z postacią św. Józefa u góry. A także figurę Matki Bożej Fatimskiej obok drewnianej chrzcielnicy z wizerunkiem Pana Jezusa.

Wschodnia ściana transeptu również nie jest pusta – wiszą tam obrazy Chrystusa Miłosiernego oraz bł. Jana Pawła II, a także przeszklone kasety, w których przechowywane są relikwie. Po lewej stronie nawy bocznej można dostrzec figurę św. Antoniego Padewskiego, a po prawej – św. Józefa.

W nawach bocznych umieszczono również bogato zdobione galeryjki Drogi Krzyżowej oraz cztery drewniane konfesjonały. W całym kościele znajduje się 40 drewnianych ławek, a także kilka przenośnych. Podłoga pod głównymi ławkami jest drewniana, podczas gdy boczne nawę wyłożone są płytkami granitowymi.

Chór

Chór znajduje się nad głównym wejściem do świątyni oraz kruchtą, ograniczony gustownie rzeźbioną ścianką przednią. Podłoga wznosi się stopniowo ku górze, co sprzyja umiejscowieniu ławek, które ustawione są w tej samej konfiguracji. W tylnej jego części można spotkać wyżej położone stanowisko organisty oraz smukłe piszczałki organowe.

Organy

Organy w tej parafii miały swoją premierę w 1918 roku, chociaż same instrumenty zostały zakończone w 1915 roku przez pracownię organmistrzowską Eduard Wittek z Elbląga. Na początku były to organy z trakturą pneumatyczną i 15 głosami, a obecnie dysponują 19 głosami. W 2009 roku przeszły generalny remont, a zachowane nazwy głosów i przełączników łączą ze sobą elementy w języku polskim oraz niemieckim.

Manuał I	Manuał II	Pedał
1. Pryncypał 8′	1. Pryn. S. 8′	1. Pryn. bas 16′
2. Konc. flet 8′	2. Gedakt 8′	2. Subbas 16′
3. Kwintanton 8′	3. Holflet 4′	3. Oktawbas 8′
4. Rurflet 4′	4. Traw. flet 4′	4. Chorał 4′
5. Oktawa 4′	5. Kwinta 2 2/3′	5. Mixtura 4 ch.
6. Kwinta 1 1/3′	6. Róg nocny 2′	_
7. Mixtura 3-4 ch.	7. Tercja 1 3/5′	_

Połączenia w organach obejmują Ped. kopel II M, Ped. kopel I M, Sup. okt. II-II, Sup. okt. II-I, Manuał II-I, a także takie przełączniki jak Tremolo, Pedalumschaltung ab oraz Pianissimo. Dodatkowe możliwości, takie jak Piano, Mezzoforte, Forte oraz Tutti również zachwycają swoimi właściwościami.

Witraże

Na tylnej ścianie prezbiterium, ponad ołtarzem, umieszczono dwa niskie witraże, które przedstawiają kluczowe momenty Męki Pańskiej. Lewy witraż ukazuje Jezusa w Ogrójcu, a prawy – scenę Pietà. Te cenne dzieła powstały w latach 50. XX wieku według projektu Mariana Schwartza.

W nawach poprzecznych były cztery wysokie witraże, jako dar dla świątyni od mieszkańców Rumi. Powstały one także w okresie powojennym, projektantem był prof. Marian Schwartz z Obrzycka, a wykonanie należy do Stanisława Powalisza z Poznania. Witraże w lewej nawie poprzecznej przedstawiały Narodzenie Pana Jezusa oraz Chrystusa Króla, podczas gdy w prawej nawie zagościły wizerunki Świętego Jana Bosko i Matki Boskiej Królowej Polski.

W latach 1992–1994 z polecenia ks. prob. Ireneusza Trzeszczaka wykonano nowe witraże, które zajęły te same miejsca, co ich poprzednicy. Nowe dzieła stworzył prof. ks. Tadeusz Furdyna SDB, a wykonawca to ks. Tadeusz Żurawski SDB. Nowe witraże w lewej nawie ukazują m.in. Ukrzyżowanego Jezusa, Świętego Wojciecha oraz Chrystusa Miłosiernego, podczas gdy prawe witraże przedstawiają NMP Wspomożenia Wiernych, Świętego Jana Bosko, Matkę Boską Częstochowską oraz Papieża Jana Pawła II w objęciach prymasa Wyszyńskiego.

Dopełnieniem całości są witraże w niskich gankach bocznych oraz owalne okna ponad gankami, wszystkie wykonane ze szkła katedralnego. Witraż znajdujący się nad głównym wejściem do kościoła ukazuje Opatrzność Bożą.

Wieża kościelna – dzwony

W dawnych czasach, kościół św. Krzyża nie miał wieży kościelnej, co skutkowało tym, że dzwon umieszczony był w przykościelnej dzwonnicy wykonanej z drewna. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w późniejszym okresie przeniesiono go do nowo budowanej, prostokątnej wieży, w której obecnie zawieszono cztery dzwony o różnorodnych rozmiarach. W kronice z 1928 roku, biskup Stanisław Okoniewski, ówczesny ordynariusz Diecezji Chełmińskiej, odnotował, że w kościele św. Krzyża umiejscowiony był dzwon z gotyckim napisem w niderlandzkim dialekcie z 1530 roku. Byłoby to jedno z najcenniejszych zabytków w całym wyposażeniu kościoła. Obecnie jednak dzwon ten nie znajduje się wśród tych, które są aktualnie zawieszone na wieży i nieznane są jego dalsze losy.

W trakcie II wojny światowej Niemcy zarekwirowali trzy spośród czterech dzwonów, co doprowadziło do tego, że ślad po nich zaginął. Istnieje przypuszczenie, że wśród tych zarekwirowanych był dzwon, o którym mowa wcześniej.

Wśród pozostałych dzwonów zachował się jeden, znajdujący się po zachodniej stronie wieży, zwrócony w kierunku ulicy Kościelnej. Stanowi on drugi co do wielkości dzwon, którego interesująca historia dochodzi do głosu poprzez reliefy umieszczone na jego powierzchni. Napotkać można na nim dwa napisy: jeden w niemieckim, informujący o pochodzeniu dzwonu z Gdańska, gdzie został odlany przez Johna Mayera w roku 1820. Drugi napis w łacińskim języku brzmi: „Straszna wojna mnie zniszczyła. Na nowo wzbudzono mnie w Roku Pańskim 1927”.

Na dzwonie umieszczono również reliefy, które przedstawiają wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej oraz Świętego Jana na krzyżu Chrystusowym. Z treści tych napisów można wywnioskować, że dzwon trafił do kościoła św. Krzyża po jego konsekracji. Możliwe, że uległ on uszkodzeniu podczas I wojny światowej i następnie został zakupiony oraz oddany do regeneracji w ludwisarni braci Felczyńskich w Kałuszu, co potwierdza emblemat umieszczony na dzwonie.

Najmniejszy dzwon usytuowany jest w wieży z boku wschodnim, a na jego powierzchni znajduje się napis łaciński, który informuje o wykonaniu go przez Ericha Lindemanna z Katzeler Reitz w roku 1790. Jego pochodzenie nie jest do końca znane, natomiast dla dwóch innych dzwonów kompletnie nie budzi wątpliwości ich historia i pochodzenie. Te dzwony zostały ufundowane dzięki składkom parafian i wykonane w 1960 roku z inicjatywy księdza proboszcza Jana Cybulskiego.

Największy dzwon, umieszczony pośrodku wieży, ma około 80 cm średnicy. Na jego powierzchni przedstawione są reliefy z wizerunkiem Matki Boskiej Królowej Polski oraz dwa napisy: „Maryjo Królowo Polski pod Twoją Obronę Uciekamy się” oraz „Na tysiąclecie Chrztu Polski Parafianie św. Krzyża w Rumi w Hołdzie Swej Królowej 1960R”.

Trzeci dzwon pod względem wielkości ma relief z przedstawieniem Chrztu Pańskiego. Na jego powierzchni umieszczono napis: „Imię moje Jan Chrzciciel”, a nad nim widnieje inny tekst: „Ślubujemy wierność Bogu, Krzyżowi, Ewangelii i Kościołowi Świętemu. Na nowe Tysiąclecie – Parafinie św. Krzyża R.P. 1960”. Warto dodać, że wszystkie dzwony są napędzane elektrycznie, a największy dzwon z wieży kościelnej uderzany jest przez młot zegara.

Ciekawostki

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumi kryje w sobie wiele interesujących faktów, które mogą zaciekawić nie tylko wiernych, ale również osoby odwiedzające to miejsce. Oto niektóre z nich:

• Po usunięciu wieżyczki z wieży do lat 90. XX w., kościół ten był jedynym na Pomorzu, który miał wieżę, jednak nie umieszczono na niej krzyża.
• Do lat 70. XX w. przy budowli znajdował się XIX-wieczny budynek plebanii, który został zastąpiony nową plebanią.
• Na terenie kościoła zlokalizowana jest kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena. Figurka ta wcześniej znajdowała się w kapliczce ma ul. Kościelnej. Podczas II wojny światowej została ona przetransportowana do kruchty, a próby jej przywrócenia na pierwotne miejsce w latach 80. XX w. nie powiodły się, ze względu na brak zgody ówczesnych władz. Ostatecznie ks. prob. Trzeszczak zaproponował, aby figurę umieścić na dziedzińcu kościoła, co zostało zrealizowane po jej odnowieniu.
• W świątyni odprawiane są msze w klasycznym rycie rzymskim w pierwszą i trzecią niedzielę miesiąca.

---

Oceń: Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumi

---