Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumi

---

Historia parafii

Historia średniowiecznej Rumi jest głęboko związana z przywilejem z lat 1223/24, który został wydany przez Świętopełka, ówczesnego namiestnika Pomorza Gdańskiego. W tym dokumencie zatwierdzono wszystkie dotychczasowe posiadłości klasztoru oliwskiego, w tym również Rumię. Jak wskazuje opracowanie Kazimierza Dąbrowskiego pt. „Opactwo Cystersów w Oliwie od XII-XVI wieku”, z tej epoki można wywnioskować, że parafia musiała istnieć prawdopodobnie już przed rokiem 1224 i podlegała diecezji włocławskiej. Na początku obejmowała zaledwie jedną wieś. W 1226 roku klasztor oliwski otrzymał bullę papieża Honoriusza III, która potwierdzała jego stany posiadania. Kolejną konfirmację w tym zakresie wydano 10 kwietnia 1233 roku za zgodą papieża Grzegorza IX.

Z dokumentu wydanego przez papieża Innocentego IV z 26 września 1245 roku wynika, że w obrębie parafii istniał także folwark należący do cystersów z Oliwy. Ważnym przywilejem, który otrzymał zakon oliwski od Świętopełka, był immunitet, zwalniający chłopów od wszelkich świadczeń na rzecz zakonu. Został on potwierdzony przez księcia pomorskiego Mściwoja II w 1280 r. W 1253 roku mamy też pierwsze wzmianki dotyczące kościoła w Rumi oraz funkcji parafialnych, co czyni ją obok Oksywii, Pucka, Strzelna i Żarnowca jedną z najstarszych parafii w tej części Pomorza Gdańskiego.

Nazwa Rumia była wielokrotnie wspominana w dokumentach książąt oraz władców w okresie XII i XIV wieku, zwłaszcza w związku z konfliktami między klastorem oliwskim a żukowskim o Kępę Oksywską. Wówczas diecezją włocławską kierował biskup Wolimir. Po opanowaniu ziem pomorskich przez Krzyżaków w latach 1308-1309, Zagórze weszło w posiadanie zakonu rycerskiego, podczas gdy Rumia pozostała we władaniu opactwa cysterskiego w Oliwie aż do 1772 roku. Okres ten był niezwykle trudny dla Rumi, ponieważ Krzyżacy dążyli do osłabienia pozycji cystersów. W latach 1325-1327 pleban kościoła w Rumi i inni zakonnicy cysterscy uczestniczyli w działaniach wymierzonych przeciwko Krzyżakom.

Dokumenty wizytacyjne z 1583 roku informują o kościele parafialnym pod wezwaniem św. Stanisława, prawdopodobnie istniejącym od XIII wieku. Zawierają opisy oraz wzmianki o plebanii wybudowanej w 1570 roku, a także o kaplicy św. Krzyża z 1474 roku, która znajdowała się u wejścia do wsi. Wierni gromadzili się w niej przede wszystkim w dni poświęcone Podniesieniu i Znalezieniu Krzyża Świętego. Zachowane wizytacje parafii z lat 1686-1687, 1701, 1766 i 1781 pozwalają odtworzyć wygląd kościoła i plebanii w drugiej połowie XVII oraz XVIII wieku. Z dokumentów wynika również, że przy parafii istniała szkoła, w której nauczycielem był organista miejscowy — co potwierdzają pisma powizytacyjne z lat 1686-1687 oraz 1710 roku.

W 1772 roku, na skutek I rozbioru Polski, dobra kościelne zostały skonfiskowane, co doprowadziło do tego, że Rumia została włączona do państwa pruskiego. Parafia rzymskokatolicka obejmowała wtedy wieś oraz folwark Rumię, a także folwark Janowo oraz wieś Kazimierz. Do 1801 roku administratorem parafii byli cystersi, a ostatnim z nich był ksiądz Norbert Łyśniewski. Po ich odejściu zarząd parafii przejęli polscy kapłani. W wyniku powiększenia parafii 1 stycznia 1907 roku o Zagórze, Szmeltę, Łężyce i Dębogórze, podjęto decyzję o budowie większego kościoła parafialnego. Budowę rozpoczęto 22 kwietnia 1913 roku, a w październiku tego samego roku kościół był gotowy w stanie surowym. Niestety, I wojna światowa opóźniła dalsze prace, które zakończono dopiero w 1918 roku. 19 czerwca 1921 roku dokonano uroczystej konsekracji świątyni, nadano jej wezwanie Znalezienia Krzyża Świętego, a aktu konsekracji dokonał sufragan diecezji chełmińskiej bp Jakub Klunder.

W okresie II Rzeczypospolitej w Rumi funkcjonowały dwa kościoły katolickie – stary, prawdopodobnie z XIII wieku, wykorzystywany jako kaplica cmentarna oraz nowy, służący parafianom. Przy nowo wybudowanym kościele utworzono nowy cmentarz, który funkcjonuje do dziś. 1 września 1945 roku pracę w parafii rozpoczęli salezjanie. Pierwszym proboszczem salezjańskim został ks. Ludwik Warnecki, który sprawował posługę do 1949 roku, po nim proboszczem został ks. Jan Cybulski. Dzięki jego staraniom w kościele przeprowadzono wiele prac remontowych, w tym montaż dwóch dzwonów na wieży, naprawę dachu, instalację elektryczności oraz nagłośnienia. W kościele poprawiono także organy, chór oraz ołtarze, a pod kierunkiem prof. Mariana Schwartza odnowiono wnętrze.

W latach 90. przeprowadzono kolejne prace remontowe, w tym wymianę dachu oraz przesunięcie ołtarza głównego. Kolejne remonty miały miejsce w związku z jubileuszem 90-lecia konsekracji kościoła, które odbyły się w latach 2008-2011, obejmując m.in.: renowację fresków, malowanie wnętrza, odnowienie ołtarzy, oczyszczenie elewacji oraz konserwację obrazu z ołtarza głównego. W 1984 roku, na części terenu parafii, utworzono parafię św. Jana z Kęt, natomiast w 1999 roku powstała parafia bł. Edmunda Bojanowskiego.

Zasięg terytorialny i przynależność kościelna parafii

Parafia w Rumi ma długą historię, sięgającą XIII wieku, kiedy to obejmowała obszar, który później stał się częścią parafii w Redzie. W skład tego terytorium wchodziły takie miejscowości jak: Rekowo, Ciechocino, Pieleszewo, Gniewowo, Zbychowo, Łężyce oraz Zagórze. W rzeczywistości, pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące tej parafii pojawiły się w XIII wieku.

W dziewiętnastym wieku zasięg parafii obejmował wieś oraz folwark Rumia, a także folwark Janowo i wieś Kazimierz. Natomiast historycznie, miejscowości takie jak Zagórze, Biała Rzeka oraz Szmelta, jak również Ludwikowo, należały do parafii w Redzie. Ważne jest, że przed 1887 rokiem, obie parafie – rumska i redzka – były ze sobą połączone, a kościół w Redzie pełnił funkcję kościoła filialnego względem kościoła pod wezwaniem Świętego Krzyża w Rumi.

W wyniku decyzji z 1887 roku, parafie zostały rozłączone, co pozwoliło Redzie na posiadanie własnych proboszczów oraz administratorów. W 1897 roku, rada parafii w Rumi zwróciła się do biskupa chełmińskiego Leona Rednera z prośbą o włączenie do swego terytorium Zagórza, Łężyc oraz Dębogórza, podczas gdy parafia w Rumi w tamtym okresie liczyła tylko 821 wiernych (w porównaniu do 3189 w Redzie). Katolicy z Zagórza także wysunęli podobną prośbę w 1901 roku. Po długich negocjacjach, mimo oporu ze strony rady parafialnej w Redzie, 1 stycznia 1907 roku doszło do przeniesienia Łężyc i Zagórza ze Szmeltą do parafii rumskiej.

Stan terytorialny parafii rumskiej z 1928

Miejscowość	Odległość od kościoła	Liczba wiernych
1. Rumia	0	855
2. Białorzeka i Ludwikowo	5 km	315
3. Janowo (Johannisdorf)	1,5 km	183
4. Kazimierz	2 km	131
5. Łężyce (Lensitz)	7–9 km	372
6. Szmelta (Schmelz)	3 km	330
7. Zagórze	2 km	569

Na dzień 1 maja 1957 roku, na terytorium parafii Podwyższenia Krzyża Świętego, erygowana została parafia pw. Najświętszej Marii Panny Wspomożenia Wiernych. W roku 1984 miały miejsce kolejne zmiany terytorialne, kiedy to powstały dwie nowe parafie: pw. św. Józefa i św. Judy Tadeusza (7 grudnia 1984 r.) oraz pw. św. Jana z Kęt w Rumi (24 sierpnia 1984). Dekretem z dnia 29 sierpnia 1999 roku, ks. abp. Tadeusz Gocłowski podpisał akt erygowania parafii pw. bł. Edmunda Bojanowskiego w Rumi.

Od momentu swojego powstania, administracyjnie parafia rumska należała do archidiakonatu pomorskiego, który był związany z diecezją włocławską aż do roku 1818. Zmiany administracyjne miały miejsce 20 listopada 1818 roku, kiedy Stolica Apostolska oddzieliła archidiakonat pomorski od diecezji włocławskiej, zmieniając go na apostolski wikariat pomorski. Natomiast 16 lipca 1821 roku, bullą De sallute animarum, archidiakonat ostatecznie został przydzielony do diecezji chełmińskiej. W ramach administracyjnego podziału diecezji, Rumia była częścią dekanatu wejherowskiego, z wyjątkiem czasu II wojny światowej, kiedy system dekanatów został zlikwidowany przez okupanta, przekształcając powiat w podstawową jednostkę administracyjną. Wówczas Rumia mieściła się w powiecie wejherowskim.

W wyniku nowego podziału administracyjnego 25 marca 1992, Rumia włączona została do diecezji gdańskiej, a także do dekanatu redzkiego. Obecnie parafia Podwyższenia Krzyża Świętego obejmuje swoim zasięgiem dzielnice Rumi: Starą Rumię oraz Lotnisko, jak również wsie Kazimierz i Dębogórze-Wybudowanie.

Liczba wiernych

Mieszkańcy rumskiej parafii pod względem etnograficznym należą do społeczności polsko-lechickiej. Są potomkami historycznych Pomorzan, znanych również jako Kaszubi, którzy mają silne tradycje religijne.

Historia społeczności parafialnej Rumi sięga II połowy XVII wieku, kiedy to uzyskano pierwszą informację na temat liczby wiernych. Z zachowanych dokumentów wynika, że wspólnota ta liczyła wówczas 150 katolików, co stanowiło 67% całości ludności przed konfliktem ze Szwedami. Wydaje się, że reformacja ominęła Rumię, ponieważ podczas wizytacji w 1584 roku potwierdzono, że wszyscy mieszkańcy parafii byli wyznania katolickiego.

Okres XVIII wieku był jednak trudny dla Prus Królewskich, zmagających się z licznymi klęskami oraz zniszczeniami wojennymi. Wojna północna, która trwała w latach 1700-1721, przyniosła ogromne straty, a epidemie w latach 1709-1711 dodatkowo przyczyniły się do spadku liczby ludności. Wizytacja z 1702 roku przeprowadzona przez ks. bpa Antoniego Szembeka ujawnia, że wieś liczyła około 70 mieszkańców, a wizytacja z 1710 roku, z udziałem ks. bpa Konstantyna Szaniawskiego, wskazuje na 166 dusz.

Rozwój regionu był później hamowany przez konflikty wojenne w latach 1734-1735 oraz przemarsze wojsk w trakcie wojny siedmioletniej, która miała miejsce w latach 1756-1763. W oparciu o księgi parafialne z lat 1713-1766 szacuje się, że na początku lat sześćdziesiątych XVIII wieku w Rumi mieszkało od 220 do 250 osób. Wizytacja przeprowadzona w 1766 roku przez archidiakona Bazylego Zabłockiego potwierdziła mieszkańców tego obszaru na poziomie 263, w tym mężczyzn, kobiet i dzieci.

Pod koniec XIX wieku, szczególnie po 1867 roku, nastąpiło wyraźne zahamowanie wzrostu populacji, a w latach 1871-1895 zauważono ubytek liczby mieszkańców wywołany emigracją do Stanów Zjednoczonych. Spisy pruskie wskazywały, że w Rumi mieszkało 247 osób, w Zagórzu 76, a na Szmelcie 43. Niemieccy badacze przypisywali mieszkańcom Rumi (często w sposób tendencyjny) narodowość niemiecką.

W 1885 roku, wśród ludności parafii Rumia, katolicy stanowili 77,5%, a ewangelicy 22,2%. Sytuacja zmieniła się inny po spisie powszechnym w 1921 roku, który określił liczbę mieszkańców Rumi (wraz z obszarem dworskim) na 995, z czego 141 zadeklarowało narodowość niemiecką. Przeprowadzony w 1931 roku spis wykazał znaczny wzrost mieszkańców w Rumi i Zagórzu, które łącznie liczyły 4890.

Rumia w 1944 roku miała 6821 mieszkańców, a w 1955 roku liczba ta wzrosła do 11 267. Od 2006 roku liczba mieszkańców Rumi przekroczyła 43 tysiące. Obecnie parafia Podwyższenia Krzyża Świętego ma łącznie 9510 parafian, co odpowiada 3010 rodzinom.

Uposażenie parafii

W zakresie badań nad uposażeniem parafii, najbardziej wiarygodne i szczegółowe informacje można znaleźć w dokumentach wizytacji biskupich, które stanowią kluczowe źródło wiedzy o stanie majątkowym kościoła na przestrzeni lat. To właśnie te wizytacje, poprzez opisy majątku w poszczególnych latach, dają obraz stopniowego zwiększania się zasobów parafialnych. Niemniej jednak, nie umożliwiają one klarownego ustalenia pochodzenia poszczególnych dóbr ani wyjaśnienia, kto był ich darczyńcą, bądź w jaki sposób mogły zostać nabyte przez parafię.

Najstarsze zapiski, które datuje się na drugą połowę XVI wieku, informują już, że parafia w Rumi dysponowała 60 łanami gruntów, co przez ostatnie dziesięciolecia nie uległo zmianie. Wraz z rokiem 1949, parafia Podwyższenia Krzyża Świętego mogła pochwalić się posiadłością wynoszącą 50 ha. Jednak z biegiem lat areał ten ulegał stopniowemu zmniejszeniu, ponieważ grunty zostały przeznaczone pod rozwój urbanistyczny miasta, co zaowocowało powstaniem nowych osiedli.

Dodatkowymi, istotnymi źródłami przychodów były dziesięciny oraz różnorakie świadczenia związane z obrzędami duszpasterskimi. Pierwsze wzmianki na nader ten temat odnotowano w bulli papieża Innocentego IV z 1245 roku. Z wizytacji przeprowadzonej w 1583 roku wynika, że nadział proboszczowski wynosił 4 łany, z których każdy dostarczał jednego korca żyta i owsa. W latach 1766-1781 na plebanii uprawiano 17 korców żyta, 3 korce żyta jarego, 8 korców owsa oraz 5 korców jęczmienia.

Dokumenty nie rozstrzygają kwesti, kto zajmował się uprawą ziemi plebańskiej, jednakże istniejące zapisy z wizytacji w latach 1701 i 1702 sugerują, iż część powierzchni mogła być wydzierżawiona. Kmiecie byli również zobowiązani do przekazywania dziesięciny swojemu proboszczowi, co obejmowało m.in. jeden korzec żyta oraz owsa od łanu. Dodatkowo, w latach 1710 oraz 1766 roku, nakładano na mieszkańców obowiązki polegające na dostarczeniu rocznie na plebanię jednego wozu drewna opałowego lub wydaniu jednej gęsi.

Ponadto, na beneficjum parafialnym składali się także datki pieniężne:

• 10 groszy za uczestnictwo w pochodzie żałobnym,
• 10 groszy za oczyszczenie kobiety po porodzie (wywód),
• 3 złote za udzielenie ślubu.

Warto zwrócić także uwagę na wzmianki dotyczące organisty, który na mocy wizytacji ks. bpa Bonawentury Madalińskiego (1686-1687) oraz ks. bpa Konstantyna Szaniawskiego (1710) otrzymywał od społeczności wiejskiej pół korca żyta rocznie, a także 3 grosze za naukę udzielaną dzieciom. Ponadto, dokumentacja historyczna wskazuje, że protestanci zamieszkujący teren parafii również byli zobowiązani do świadczeń na rzecz kościoła katolickiego w postaci dziesięcin oraz kolędowego, co umożliwiało im pochówek zmarłych na cmentarzu parafialnym.

W skład majątku parafialnego wchodziły również nieruchomości, w tym budynki probostwa. Pierwsze zapisy dotyczące zabudowy parafialnej pochodzą z 1583 roku, a dokumenty wskazują, że plebania została wzniesiona około 1570 roku, razem z towarzyszącymi budynkami gospodarczymi. Późniejsze wizytacje dostarczały dokładnych informacji o stanie tych zabudowań.

Na podstawie źródeł z lat 1766 i 1781 można odtworzyć wygląd plebanii, która została zbudowana obok poprzedniej w połowie XVIII wieku i usytuowana w dobrym stanie technicznym. Protokół z wizytacji przeprowadzonej przez ks. bpa Józefa Rybińskiego w 1781 roku zawierał szczegółowy opis. Według niego plebania wybudowana była w technice mur pruski i miała cztery izby, z dobrym pokryciem dachowym oraz solidnymi drzwiami. W całej plebanii znajdowały się okna, piec oraz kuchnia.

Pierwszy spis wyposażenia plebanii ujawniał skromny zasób mebli oraz sprzętu, w tym m.in.: 3 kotły mosiężne, 1 cynowy półmisek, a także 2 krzesła obite skórą. Ponadto, plebania miała kilka zabudowań gospodarczych, w tym stodołę oraz chlewy. Inwentarz żywy składał się głównie z 2 krów, 3 wieprzy oraz kilku kur. Zasoby narzędzi gospodarczych i sprzętu były również ograniczone.

Obecna plebania, funkcjonująca przy ul. Kościelnej, została zbudowana 30 lat temu, po wcześniejszej rozbiórce starej. Księża w tym czasie zamieszkiwali w wynajmowanych mieszkaniach lub w domu na ulicy Świętopełka 14, nabytym przez ks. prob. Jacenciuka. Budowa trwała do 1980 roku, z przerwami, pod kierownictwem ks. Jana Styrny. 18 lutego 1977 roku miała miejsce kanoniczna erekcja Salezjańskiego Domu Zakonnego przy parafii, który także wszedł w skład dóbr parafialnych.

Duchowieństwo parafialne

Diecezjalni proboszczowie i administratorzy

Historia duszpasterstwa w parafii Rumia jest bogata i sięga drugiej połowy XVI wieku, kiedy to rozpoczęto notowanie informacji o proboszczach, którzy przechodzili przez tę wspólnotę. Pierwszym duszpasterzem, który został odnotowany, był Walenty Leopolita w 1568 roku. W kolejnych latach pojawiali się inni, jak Valbius Holender od 1585 czy Bartłomiej Riech, który pełnił tę funkcję od 1590 roku.

W XVII i XVIII wieku pojawiły się liczne trudności w obsadzaniu stanowiska proboszcza. W tym okresie wspierający duszpasterze z innych parafii, tacy jak proboszcz oksywski, podejmowali się prowadzenia duszpasterstwa. Wśród późniejszych duszpasterzy warto wymienić:

• Jan Jansen od 1682,
• Jan Blangaim od 1686,
• Jan Alojzy Cratz od 1701 do 1710,
• Ernest Weinreich od 1725 do 1735,
• Jan Baptista Kamehl od 1745 do 1747,
• Mikołaj Larchenfeld od 1757.

W okresie przełomu XVIII i XIX wieku, niestety, brakuje pełnych informacji o duszpasterzach, znane są jedynie nazwiska, takie jak:

• ks. Norbert Łyśniewski SOCist, który był proboszczem w 1789 i 1801 roku,
• ks. Alojzy Hanke od lat XX do 1842,
• ks. Antoni Skiba od 1842 do 1863,
• ks. Józef Wysocki od 1863 do 1887,
• ks. lic. Jan Górecki od 1888 do 1892,
• ks. Franciszek Springer od 1892 do 1895,
• ks. Franciszek Laffont od 1895 do 1897,
• ks. Albin Kistowski od 1899 do 1901,
• ks. Wojciech Ziemann od 1901 do 1916,
• ks. Jan Zieliński od 1916 do 1922,
• ks. P. Kurowski od 1922 do 1924,
• ks. Władysław Lamparski od 1924 do 1944.

Salezjańscy proboszczowie

Imię i nazwisko	Rok rozpoczęcia	Rok zakończenia
ks. Ludwik Warnecki	1945	1949
ks. Jan Cybulski	1949	1964
ks. Henryk Jacenciuk	1964	1972
ks. Jan Styrna	1972	1982
ks. Zbigniew Mroczkowski	1982	1987
ks. Ireneusz Trzeszczak	1987	1999
ks. Jan Darmograj	1999	2005
ks. Józef Paliwoda	2005	2011
ks. Waldemar Łachut	2011	2017
ks. Witold Drzyzgiewicz	2017	2020
ks. Zbigniew Hul	2020	–

Grupy parafialne

W tej wspólnocie religijnej znajdują się liczne grupy parafialne, które angażują się w życie i działalność lokalnej społeczności. Poniżej przedstawiamy listę tych grup:

• Salezjanie Współpracownicy,
• Akcja Katolicka,
• Zespół Śpiewaczy Św. Cecylia,
• Liturgiczna Służba Ołtarza,
• Domowy Kościół,
• Ruch Światło-Życie,
• Krąg Biblijny,
• Oratorium św. Michała Archanioła,
• Rycerstwo Niepokalanej,
• Salezjańska Organizacja Sportowa (SALOS),
• Schola dziecięca,
• Diakonia muzyczna,
• Stowarzyszenie Żywego Różańca,
• Trzeci Zakon Świętego Franciszka.

Grupy te mają na celu wzmacnianie ducha wspólnoty oraz promowanie wartości chrześcijańskich w codziennym życiu. Każda z nich ma swoje unikalne cele i działania, które przyczyniają się do budowy silnych relacji w parafii.

---

Oceń: Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Rumi

---